Bolalar nima uchun yolg‘on gapiradi?

Toronto universiteti psixologiya professori Kang Li minglab bolalarni o‘rganib, ularning qanday qilib yolg‘on gapirishni o‘rganishini va bu jarayonning ularning ijtimoiy va axloqiy tushunchalariga qanday ta’sir qilishini aniqladi.

Ba’zi ota-onalar farzandlari ilk bor yolg‘on gapirganida xavotirga tushishadi. Ammo professor Li uchun bu – bolalarning sog‘lom rivojlanishining tabiiy qismi. U 30 yillik izlanishlari davomida bolalarda yolg‘on gapirish qanday sodir bo‘lishini chuqur o‘rgandi va bu natijada bola guvohlariga oid qonunchilikning o‘zgarishidan tortib, bolalarning xulq-atvoriga oid diagnostika usullarining yangilanishigacha bir qator yangiliklarga olib keldi.

Kang Li, o‘zining tadqiqotida, bolalarning juda yoshdan yolg‘on gapira olishini aniqladi. Masalan, u va uning jamoasi bolalarni bir karta o‘yini orqali sinovdan o‘tkazishdi va natijada 2 yoshli bolalarning 30 foizi, 3 yoshli bolalarning 50 foizi, 4 yoshli bolalarning esa 80 foizdan ko‘prog‘i yolg‘on gapirgani kuzatildi. Bu tajriba shuni ko‘rsatdiki, erta yoshdagi yolg‘on – bolaning rivojlanayotgan kognitiv qobiliyatining belgisidir.

Professor Li yana bir muhim kashfiyotni amalga oshirdi: bolalar yolg‘on gapirish noto‘g‘ri ekanini bilsalar ham, bu ularning yolg‘on gapirishdan tiyilishiga ta’sir qilmas ekan. Bu kashfiyot Kanadadagi qonunchilikni qayta ko‘rib chiqishga undadi. 2006-yilda bolalardan guvohlik berishdan avval yolg‘on gapirish axloqan noto‘g‘ri ekanini bilishlarini tekshirish talabi bekor qilinib, uning o‘rniga to‘g‘risini aytishga va’da berish kifoya ekanligi belgilandi.

Professor Li bolalar bilan bog‘liq xulq-atvor muammolarini o‘rganishda ham yangi qarashlar bilan chiqdi. Ularning asosiy muammosi axloqiy tushunchalarda emas, balki hissiy nazoratda ekanini aniqladi. Shu sababli, u bolalarga salbiy xatti-harakatlarni cheklashga yordam beruvchi ko‘nikmalar o‘rgatishni taklif qiladi.

Keyingi izlanishlarida professor Li “transdermal optik tasvirlash” nomli yolg‘on detektori texnologiyasini ixtiro qildi. Bu texnologiya inson yuzidagi qon aylanish o‘zgarishlarini kuzatib, sog‘liq holatlari haqida ma’lumot beradi. Bu hozirda “DeepAffex” deb nomlangan sun’iy intellekt tizimining asosi bo‘lib, taxminan 20 million foydalanuvchi bu texnologiyadan yurak urishi, qon bosimi va boshqa sog‘liq ko‘rsatkichlarini kuzatish uchun foydalanmoqda.

Kang Li hozirda mazkur texnologiyani ruhiy salomatlikni o‘lchash imkoniyatlarini kengaytirish ustida ishlamoqda.